Маніторынг звычайных відаў птушак

ад 19 лютага 2021 года

Вялікая колькасць розных праграм і праектаў нацэлены на захаванне рэдкіх відаў птушак. А што адбываецца са звычайнымі відамі? Як зразумець, што колькасць звычайных птушак паменшылася і трэба як мага хутчэй прымаць меры для іх аховы?

У гэтым можаш дапамагчы і ты!

Каб адказаць на гэтыя пытанні ў 1980 г. у Еўропе пачалася вялікая доўгатэрміновая праграма пад назвай «Пан’еўрапейская схема маніторынгу звычайных відаў птушак (PECBMS)». За 40 гадоў існавання праграмы да яе далучыліся аматары з 28 краін. У Беларусі праграма стартавала ў 2007 годдзе.

Якая галоўная мэта гэтых даследаванняў?

Высветліць, як змяненні навакольных ландшафтаў уплываюць на відавы склад і колькасць звычайных відаў птушак. Птушкі — гэта індыкатар, які вельмі добра адлюстроўвае агульныя кірункі зменаў у ландшафтах і ўскосна сведчыць пра стан усіх астатніх элементаў экасістэмы.

Жаўрук-смяцюх. Фота Юліі Алтунюва, t.me/ptushkafota

Чаму схема маніторынгу звычайных птушак такая эфектыўная?

Таму, што яна рэалізуе ідэю народнай навукі (citizen science) і пабудавана на назіраннях аматараў птушак, а не прафесійных арнітолагаў. Напрыклад, у Вялікабрытаніі ва ўліках штогод бярэ ўдзел некалькі тысяч чалавек. Вельмі папулярная праграмма ў нашых суседзяў у Польшчы, дзе штогод даследуецца звыш 500 квадратаў (тэрытарыяльных участкаў памерам кіламетр на кіламетр). Трэба адзначыць, што ў большасці іншых краін гэтай нескладанай, але вельмі патрэбнай справай займаюцца сотні і тысячы людзей, якія не з’яўляюцца прафесійнымі арнітолагамі.

Якія вынікі праграмы ўжо вядомыя?

Cабраныя аматарамі дадзеныя паказваюць, што ў перыяд з 1980 па 2018 год шмат відаў птушак Еўропы вельмі значна знізілі сваю колькасць:

• жаўрук-смяцюх (Galerida cristata) – зніжэнне на 99%;
• шэрая курапатка (Perdix perdix) – 93%;
• садовая стрынатка (Emberiza hortulana) – 90%;
• лугавы ерчык (Saxicola rubetra) – 88%;
• малы дзяцел (Dendrocopos minor) – 80%;
• звычайная туркаўка (Streptopelia turtur) – 80%;
• жоўтая пліска (Motacilla flava) – 76%;
• бурагаловая сініца (Parus montanus) – 73%;
• палявая падкаменка (Oenanthe oenanthe) – 71%;
• звычайны шпак (Sturnus vulgaris) – 70%;
• круцігалоўка (Jynx torquilla) – 64%;
• кнігаўка (Vanellus vanellus) – 55%;
• чыж (Serinus serinus) – 47%.

Адначасова ёсць і віды, якія значна павялічылі сваю колькасць за гэты самы перыяд. Птушкі, якія не залежаць ад якога-небудзь аднаго спецыялізаванага біятопа, змаглі выкарыстаць новыя магчымасці ў зменлівым асяроддзі.

Жураўліная вясна. Ала Эрдман

Найбольшы рост колькасці адзначаны для наступных відаў:

• сівая жаўна (Picus canus) – павелічэнне на 1310%;
• таўстадзюб (Coccothraustes coccothraustes) – 658%;
• шэры журавель (Grus grus) – 513%
• балотны лунь (Circus aeruginosus) – 436%;
• удод (Upupa epops) – 244%;
• леска-чорнагалоўка (Sylvia atricapilla) – 155%;
• валасяніца-белашыйка (Ficedula albicollis) – 141%;
• грак (Corvus frugilegus) – 139%;
• пячураўка-ценькаўка (Phylloscopus collybita) – 119%
• крумкач (Corvus corax) – 118%;
• звычайны паўзунок (Sitta europaea) – 109%;
• вялікі голуб (Columba palumbus) – 105%
• сярэдні дзяцел (Leiopicus medius) – 103%

Ці патрэбная дапамога ў маніторынгу звычайных птушак у Беларусі?

Так, дапамога валанцёраў патрэбная. Маніторынг звычайных відаў птушак у Беларусі пачаўся ў 2007 годзе. У першую чаргу былі вызначаныя квадраты для назіранняў на сельска-гаспадарчых палетках, бо менавіта віды птушак, якія тут гняздуюць, найбольш скарацілі сваю колькасць – на 57%. Усяго выдзелена больш за 50 квадратаў для маніторынгу, але на сёння з іх рэгулярна правяраеца крыху больш за палову.

З 2020 года пачаўся маніторынг і лясных відаў птушак.

Што патрэбна для ўдзелу ў праграме маніторынгу?

• Дастаткова ведаць простыя віды птушак. Нават калі ты ведаеш адзін від, напрыклад, кнігаўку, то і ў гэтым выпадку штогадовыя ўлікі дадуць каштоўныя дадзеныя.
• 5-6 гадзін на год, каб правесці два ўлікі ў траўні і чэрвені, а потым занесці іх у адпаведную форму.
• Пазнаёміца з методыкай улікаў і атрымаць квадрат (1 на 1 кіламетр). Для гэтага патрэбна звязацца з каардынатарам праграмы Сямёнам Левым (levysemion@gmail.com).

Усіх аматараў запрашаем дапамагчы ў вывучэнні птушак Беларусі!  

Тэкст: Сямён Левы